Od objekata kulturno – istorijske baštine na području opštine Lajkovac posebno se ističe manastir Bogovađa koji se nalazi u istoimenom selu. Pripada Eparhiji Valjevskoj Srpske pravoslavne Crkve i ženski je manastir. Manastir je na starim temeljima podigao jeromonah Mardarije Joksimović 1545. godine. Manastir je osam puta rušen i paljen od strane Turaka.
Pred kraj 1803. godine u Bogovađi je održan sastanak knezova i viđenijih ljudi tadašnje Srbije na kojem je odlučeno da se diže buna protiv Turaka, a Hadži Ruvim je i pogubljen kao jedan od organizatora i najuticajnijih ličnosti.
Praviteljstvujušči sovjet serbski, na insistiranje Prote Mateje Nenadovića, iz bezbednosnih razloga premešten je iz manastira Voljavče u Bogovađu. Sovjet je u konaku manastira Bogovađa zasedao od septembra 1805. godine do oslobođenja Smedereva.
U tekstu veroučitelja Aleksandra Pavića na sajtu Eparhije Valjevske navodi se da poreklo naziva manastira ima dva tumačenja.
“Prvo je da je Bog taj koji vadi iz nevolje- ,,Bogo Vađa“ a drugo po izvoru sveže vode koju je narod smatrao lekovitom za lečenje raznih bolesti, a naročito bolesti očiju. Taj izvor je vremenom prozvan ,,Bogova voda“ odakle je proisteklo današnje ime. Manastir je posvećen Svetom Georgiju Pobedonoscu”, piše veroučitelj Pavić.
Ne postoje pouzdani podaci kada je prvobitna crkva podignuta, niti koje bio ktitor. Pretpostavlja se ipak da je Despot Stefan Lazarević početkom XV veka mogao biti ktitor prvobitnog manastira Bogovađe.
Po narodnom predanju u Bogovađi se upokojio sin Despota Đurđa Brankovića, Grgur Slepi kao monah German 1458., godinu dana pre pada Srpske Despotovine.
Na temeljima starijeg hrama, izgrađen novi (1545.) spaljen je i opljačkan tokom Kočine krajine, obnovljen je između 1791. i 1794. trudom Hadži Ruvima, Hadži Đere i Vasilija Petrovića, navode u Zavodu za zaštitu spomenika kulture u Valjevu.
“Iz toga vremena potiče spratni konak, podignut severozapadno od crkve, u kome je 1805. zasedao Praviteljstvjušći sovjet. Današnji izgled Bogovađa je dobila 1852. godine. To je jednobrodna građevina izdužene osnove, sa polukružnom oltarskom apsidom i pravougaonim pevničkim prostorima. Zapadno pročelje nadvisuje višespratni barokni zvonik, naglašene limene kape. Kameni portal ukrašen je prepletom loze potekle iz putira. Fasadnu dekoraciju čini friz slepih arkada na konzolama. Ikonostasnu pregradu je 1858. godine oslikao Milija Marković sa sinovima Radovanom i Nikolom. Obimni konzervatorsko-restauratorski radovi izvedeni su na konaku 1954. godine”, zapisano je na internet strani Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Valjevu.
U periodu blagostanja pogotovo polovinom XVIII veka manastir je postao središte duhovnog i kulturnog života za svoju okolinu.
“U to vreme postojala je škola u kojoj su se mladići učili pismenosti spremajući se za duhovni poziv. Bogovađa je u to vreme bila vrsta bogoslovije u užem smislu, tada se kao iguman, starešina manastira pominje Sofronije Gavrilović”, kaže se u tekstu veroučitelja Aleksandra Pavića na sajtu Eparhije Valjevske.
Godine 1813. Turska carevina je ponovo pokorila Srbiju. Hadži-Ruvimova zadužbina je među prvima stradala, spaljena i razrušena a pored zgarišta su ostali iguman Avakum i dva monaha. Knjaz Miloš kao veliki zadužbinar pristupa obnovi Bogovađe. Gradnja je započeta 10.jula 1816., a završena je 10. decembra takođe 1816. godine. Iste godine na praznik Rođenja Hristovog, Crkva je osveštana.
Velika istorijska dragocenost koja se čuva u manastiru Bogovađa je Dabino jevanđelje štampano u Moskvi 1730. godine, okovano pozlaćenim srebrom, koje se prvobitno nalazilo u manastiru Studenica, otkupljeno je 1796. i preneto u Bogovađu.
“U manastiru se nalaze dva rukopisa. Ranije ih je bilo šest. Prvi je Prolog, pisan rukom u Bijelom Polju od strane Gavrila Daskalovića protoprezvitera iz Nove Varoši. Drugi je takođe Prolog za 12 meseci napisan trudom jeromonaha Joakima u Hilandaru, kako je dospeo u Bogovađu nije poznato”, navodi veroučitelj Aleksandar Pavić.
Knjaz Miloševa crkva iz 1816. se ubrzo pokazala kao nedovoljna za potrebe bogosluženja i prijem većeg broja vernika. Godine 1852. za vreme igumana Grigorija Ilića podignuta je nova, proširena crkva koja i danas postoji. Šest godina nakon izgradnje nove crkve, podignut je takođe nov manastirski konak. Iznad severnih vrata konaka postavljena je kamena ploča i na njoj zapis o podizanju konaka.
“Godine 1884. za vreme vladavine Kralja Milana Obrenovića Prvog, konak je dodatno proširen. Sama dinastija Obrenovića je izuzetno cenila i poštovala manastir Bogovađu budući da je iguman Bogovađe Avakum Petrović učestvovao u pripremama za podizanje Drugog srpskog ustanka”, ističe se u tekst veroučitelja Aleksandra Pavića.
Pavić ukazuje da se Knjaz Miloš kao obnovitelj Bogovađe ovde pričestio 1818., a princ Aleksandar Obrenović sa svojim ocem kraljem Milanom je posetio manastir 26. aprila 1889. godine.
“U konaku se čuva Spomenica sa fotografijama oba kralja i zapisom o poseti. Pored toga konak Bogovađe poseduje i relikvije u vidu dva krsta. Prvi je mali krst od zlata, ukrašen biserom koralima i filigranom. Drugi, veći krst, ukrašen takođe filigranom i dragim kamenom. U konaku se nalazi takođe i 13 ikona, među kojima se ističe ikona Spasitelja iz XVIII veka, grčke izrade”, piše veroučitelj Pavić.
Pavić dodaje da su u toku Prvog svetskog rata za vreme Kolubarske bitke u okolini Bogovađe vođene žestoke borbe i da je manastiru bila bolnica, odnosno previjalište za ranjene u borbama oko reke Ljig. Nakon poraza u povlačenju austro-ugarske trupe su opljačkale manastir uništivši najveću dragocenost, biblioteku Hadži-Ruvima.
Za vreme okupacije manastirska šuma je posečena, stoka oterana za potrebe okupatora, a iz manastirske biblioteke kao i iz ostalih morale su se ukloniti knjige o kojima se govori o dinastiji Karađorđević. Crkvene knjige štampane u carskoj Rusiji u kojima je bio rodoslov ruskog carskog doma su povučene iz upotrebe.
“Kako je austro-ugarskoj vojsci trebalo materijala za izradu ratnih oruđa, stigla je naredba da se zaplene sva crkvena zvona koja prelaze prečnik od 25 centimetara. Iz kolubarskog sreza je tada odneto 17 zvona u težini od blizu 4 tone”, stoji u tekstu veroučitelja Pavića.
Nakon Prvog svetskog rata 1930. godine izvršena je generalna rekonstrukcija crkve. U unutrašnjosti crkve na zapadnom zidu su tada postavljene kamene ploče sa imenima 320 izginulih ratnika u ratovima od 1912. do 1918. godine iz Bogovađe i okolnih sela.
Za vreme Drugog svetskog rata starešina Bogovađe je bio iguman Venijamin Nikolić koji je uspeo da sačuva manastir od ponovnog razaranja, mada je manastirska ekonomija prilično opustela. Od 1957. Bogovađa je ženski manastir.
Godine 1961. ponovo je renoviran veliki manastirski konak, da bi šest godina kasnije počela generalna popravka crkve koja je završena godinu dana kasnije, 1968. godine. Tadašnja nastojateljica je bila igumanija mati Efrosinija koja je izuzetno doprinela obnovi Bogovađe.
Manastir Bogovađa je 1982. registrovan kao Spomenik kulture od velikog značaja. Poslednji konzervatorsko-restauratorski radovi su izvedeni 1998-1999. godine, dok je rekonstrukcija manastirskog konaka obavljena 2005. godine.
Pored glavne crkve u manastirskom kompleksu se nalazi muzej sa stalnom postavkom, odnosno sa znamenitim ličnostima pre i za vreme Prvog srpskog ustanka, posvećen prvoj srpskoj skupštini koja je tada u Bogovađi imala svoje sedište.
Unutar starog konaka je smeštena kapela Svetog Simeona Mirotočivog osveštana 26. februara 2017. od strane episkopa Valjevskog Gospodina Milutina, navodi se u tekstu veroučitelja Aleksandra Pavića na sajtu Eparhije Valjevske.
Ovaj medijski sadržaj deo je projekta “Lajkovac u srcu Kolubarske ravnice” koji je finansijski podržan od strane opštine Lajkovac. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu ne izražavaju nužno stavove organa koji je dodelio sredstva.
Kolubarski Info / www.eparhijavaljevska.rs, teskt Manastir Bogovađa autora veroučitelja Aleksandra Pavića / Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo / Turistička organizacija Lajkovac / Foto: Info24
